Stemrecht: van advies NHRPH - CSNPH naar eis !

Met meer dan een maand technische (?) vertraging (die allicht vooral met een tekort aan middelen te maken heeft ?) publiceerde de ‘Nationale Hoge Raad (voor) Personen met een Handicap’ (NHRPH - CSNPH ) haar ‘ambtshalve advies’ van 15 januari 2024, het eerste advies van het jaar, meteen beslist op haar eerste vergadering van dit jaar.

Leest u even mee, wat u ook op haar #mustread website (link hier) kan lezen en verder opvolgen:

“De NHRPH werd op 13 december 2023, via een van zijn leden en een van de leden van de werkgroep “Rechtsbekwaamheid” op de hoogte gebracht van het feit dat de wet van 28 maart 2023 houdende diverse wijzigingen inzake verkiezingen met name artikel 492/1, § 1, derde lid BW was gewijzigd. De NHRPH werd over deze wijziging nooit geraadpleegd. Het kabinet van mevrouw Lalieux, Minister belast met personen met een handicap, liet de NHRPH weten zelf ook niet te zijn geraadpleegd of geïnformeerd over de wijziging van de wetgeving”.

Wie weet, misschien had dan toch iémand m’n tweet van 8 december 2023 opgepikt, waarin ik een schot voor de boeg gaf van wat enkele dagen later, op 20 12 2023  m’n opinie ’Politieke rechten beschermd?’  in De Juristenkrant zou worden (link hier) .

Bart Eeckhout van De Morgen lanceerde die dag terecht een promotweet voor het inderdaad “erg inzichtelijk” stuk van senior writer Joël De Ceulaer, en ik kon het niet laten al meteen even te verklappen: “Oh, daar dacht onze wetgever begin dit jaar niet zo lang over na hoor. Zelfs de RvS zag er geen graten in, dat mensen in bewindvoering hun stemrecht nog véél sneller afgepakt konden worden… Terwijl nog in 2013… Och ja, who cares ?”'

Onder de uitdagende titel ‘Durf te vragen: zijn sommige burgers te dom om te mogen stemmen?’, ging Joël De Ceulaer uit van een podcast van de Nederlandse historicus - politiek commentator Maarten van Rossum ‘De meeste kiezers zijn te stom om voor de duvel te dansen’. Hij interviewde grondwetspecialist Paul Van Orshoven, politiek wetenschapper Stefaan Walgrave, socioloog Mark Elchardus, en de filosofen Patrick Loobuyck en Alicja Gescinska.

U leest het hele interview hier, via deze link naar De Morgen, maar ondertussen citeer ik graag enkele punten die ik toen ook zo raak en inspirerend vond, voor het stuk dat ik dan nog aan het schrijven was voor De Juristenkrant.

Voor één keer bleek ik het zelfs met Mark Elchardus eens, want hij bracht “nuance aan op het belang van politieke kennis. Van hem is het beeld dat elke kiezer ‘een voelspriet in de samenleving’ is. “Als je er op die manier naar kijkt, relativeert dat wat je van een kiezer kunt verwachten”, zegt hij. “Er is inderdaad een verband tussen opleidingsniveau en politieke kennis. Maar hoe relevant is die kennis? Doet het wel ter zake of je weet wie de premier is, of hoe de bevoegdheden verdeeld zijn? (…) Iedere kiezer weet wat hem of haar dwarszit en wat hoop geeft. Dat is zelfs de kern van de democratie: ­iedereen kan die eigen gevoeligheden uiten in de stembus.”.

Ook Stefan Walgrave benadrukt dat, en hij gaat zelfs verder: “Iedereen heeft belangen en voorkeuren: materiële en andere. Die mogen in het stemhok allemaal tot uiting komen. Veel ongeschoolde kiezers voelen zich vandaag vaak genegeerd en niet vertegenwoordigd: beeld je in wat het zou betekenen als hun stem ook nog minder waard zou zijn bij verkiezingen. Het beleid in de meeste landen is afgestemd op de middenklasse, dus er zit sowieso al veel ongelijkheid in de vertegenwoordiging. Wie hoger opgeleid is, heeft al impact genoeg. Als je al íéts zou veranderen, moet het veeleer omgekeerd zijn: dan zouden ongeschoolde of korter geschoolde burgers twee stemmen moeten krijgen in plaats van één. Wat, voor de goede orde, evenmin een democratisch idee is, natuurlijk.”

Ook Patrick Loobuyck vatte het mooi samen: “Het volk is meerstemmig en het is soms lastig dat te aanvaarden. (…) In een democratie gaat het trouwens ook niet over juiste of correcte beslissingen. Democratie is geen zoektocht naar de waarheid, daarvoor hebben we de wetenschap. In een democratie gaat het om legitimiteit.”

M’n favoriete stem in dat debat in De Morgen ging wel uit naar Alicja Gescinska: “We moeten ons afvragen hoe we burgers bij het beleid kunnen blijven betrekken. (…) Dus naar wie steek je dan de hand uit? Er is een bekend gezegde: wie één leven redt, redt de mensheid. Dat wil ik hier ook gebruiken: wie één burger weer in de democratie kan doen geloven, redt de democratie. (…) Want laat dat duidelijk zijn: het algemeen enkelvoudig stemrecht blijft de essentie. Dat iedereen een stem heeft, is de schoonheid van de verkiezingen. We mogen niemand minachten.”

“Alle kiezers moeten we ernstig nemen”, besloot Joël De Ceulaer terecht.

Maar wat.... als we van ‘kiezers’ plots geen kiezers’ meer zouden maken, want niet stemgerechtigd meer ?

In de discussie omtrent het stemrecht van burgers met een handicap is de vraag dus of mensen met een handicap ernstig moeten genomen worden. Het antwoord is uiteraard ja.  

Maar er is méér.

Ons land heeft burgers, geen tweederangsburgers. Anders heeft onze volksvertegenwoordigers inderdaad geen ‘legitimiteit’.

En de ‘burgerlijke dood’ werd al door onze Grondwet afgeschaft in 1831.

Iedereen zal natuurlijk aanvaarden dat hun belangen en wensen ‘er toe doen’, maar waarom zou hun stem niet door henzelf, of in hun naam mogen uitgedrukt worden ?

Gaan we nu plots zo snel en zo ver achteruit, om de bevoogding over burgers met een handicap weer van stal te halen (de ‘sinds de wet van 2013 in fases afgeschafte ‘verlengde minderjarigheid’) door hun stemrecht bij ‘bewindvoering voor de persoon’ weg te vinken ?

Komt dat net niet neer op ‘minachting’ ?

Terecht - en met duidelijke verontwaardiging - beroept de NHRPH zich op het UNCRPD (United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities - Verdrag inzake de Personen met een handicap’) van 2006, de basis van onze nieuwe wetgeving sinds 2013-14:

‘Artikel 4.3 UNCRPD: Bij de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van wetgeving en beleid tot uitvoering van dit Verdrag en bij andere besluitvormingsprocessen betreffende aangelegenheden die betrekking hebben op personen met een handicap, plegen de Staten die Partij zijn nauw overleg met personen met een handicap, met inbegrip van kinderen met een handicap, en betrekken hen daar via hun representatieve organisaties actief bij.’

Bij die (eerste) ‘Sneltreinwet’ van 2023, werd gewoon niémand, niemand, niemand geraadpleegd, op enkele anonieme vrederechters na.

Niemand:

- de NHRPH - CSNPH niet,

- de Federale Adviesraad voor Ouderen (FAVO - CCFA) niet

- Inclusion asbl niet (niettegenstaande die vereniging zich al uitdrukkelijik tegen dergelijke wetswijziging verzette via brief van 5 maart 2021 aan minister van Justitie Vincent Van Quickenborne

- FOVIG (Federatie van Ouderverenigingen en Gebruikersraden in voorzieningen voor personen met een handicap), niet, die in Knack de wetswijziging onverbloemd een ‘vreselijke vergissing” noemde;

- uiteraard ook NOOZO, niet, want dat is de ‘Vlaamse Adviesraad handicap’ maar ik vermeld die even omwille van haar anagram als fundamentele regel van beleid en respect: ‘Niets Over Ons, Zonder Ons’

Zoals al ten overvloede in De Juristenkrant van 20 12 2023 en in Knack (op 18 01 2024) evenals m’n Law Blogs (van 26 & 30 01 2024) sindsdien aangehaald, stelde de NHRPH terecht:

“In tegenstelling tot wat werd aangekondigd in het Federaal Handicapplan (maatregel 119: onderzoeken hoe de opschorting van de uitoefening van het stemrecht door beschermde personen tot een minimum kan worden beperkt), betekent de hervorming dus een duidelijke stap achteruit in vergelijking met de vorige situatie.

Het stemrecht is een burgerrecht, net als het recht op vrij verkeer, integriteit, enz. Rechters zouden personen met een handicap nooit het stemrecht mogen ontzeggen (tenzij zij door een rechtbank worden veroordeeld, zoals het geval is voor iedere andere burger). Rechterlijke beschermingsmaatregelen worden in de eerste plaats genomen om de persoon met een handicap te beschermen. Sommige personen zijn misschien niet in staat de handeling die ze stellen te begrijpen. Betekent dit dat zij door hun stem een gevaar voor zichzelf kunnen creëren? Het gaat dus niet erom personen te verbieden te stemmen, maar wel om de uitoefening van dit recht te vergemakkelijken. Zo moet iedere burger de nodige informatie kunnen krijgen om zijn stemrecht correct te kunnen uitoefenen, in een taal die voor hem of haar toegankelijk is (bijvoorbeeld politieke programma’s in gemakkelijk te lezen en te begrijpen taal, in gebarentaal, in braille).

Bovendien blijkt in de praktijk dat vrederechters de neiging hebben om “alle vakjes” aan te vinken, wat betekent dat de persoon voor al deze handelingen als onbekwaam wordt beschouwd. Bovendien wordt de optie om te kiezen voor "bijstand" in plaats van "vertegenwoordiging" zelden gebruikt. Nu de uitoefening van politieke rechten is opgenomen in de lijst van handelingen, wordt dit vakje ook snel aangevinkt als "onbekwaam". Het gevolg is dat een groot aantal mensen die onder bewind van goederen en/of personen worden geplaatst mogelijk hun stemrecht verliezen. Het aantal mensen dat geen stemrecht meer heeft, kan zo explosief toenemen. (…)”

Tip over de kwaliteit van onze vrederechtelijke rechtspraak en opleidingen: jarenlang werd in officiële juridische opleidingen voor en door vrederechters en bewindvoerders, de checklist als ‘cheque list geschreven’...

Een ‘Fehlleistung’ ?

Moet er nog zand zijn ?

De NHRPH besloot in niet mis te verstane termen:

“De NHRPH eist dat het recht om politieke rechten uit te oefenen wordt verwijderd uit de lijst van handelingen die de onder bewind geplaatste persoon niet in staat is te verrichten (lijst in artikel 492/1. § 1, derde lid, van het oud Burgerlijk Wetboek)”

Overigens bestaat er een alternatief voor de gemakkelijkheidsoptie die plots gekozen werd met de wet van 28 maart 2023.

Als dan toch volhard zou worden om de vrederechter uitdrukkelijk de opdracht te geven omtrent die uitoefening van de politieke rechter te oordelen, ligt een andere, veel meer (écht) beschermende optie voor de hand.

Die bestaat niet uit het vliegensvlug (door de griffier, als plaatsvervangend rechter ?)  ‘aanvinken’ van wat ik ondertussen een ‘lintwormlijst’ noem (al is het goed dat die bij de hervorming van 2018  - tegen de lobby van vrederechters in - behouden werd).

Nee, zo’n beslissing omtrent een kardinaal recht van iedere burger in onze samenleving, moet dan minstens omkaderd worden door extra waarborgen van procedure en motivering.

Immers is de praktijk ontstellend. in een ‘working paper’ (al van in 2020) in voorbereiding van de wetsevaluatie van 2024 spreken sommige quotes van vrederechters boekdelen over het respect van bepaalde magistraten voor senioren met een handicap. Zo bekent een vrederechter zonder schroom zelf: “In de praktijk is er eigenlijk geen maatwerk. Het gaat hier ook quasi uitsluitend over oudjes, veel autonomie hebben zij niet meer” (T. Wuyts, Zorgvolmachten, zegen of vloek?’, Patrimonium 2020 (Die Keure), 279, nr 39)

Vandaar de alternatieve formule die ik formuleer als één van zeven voorstellen in ‘Recht op grijs’ (met boekvoorstelling op 21 maart 2024 in het Vlaams Parlement).

Bij deze een sneak preview van dat voorstel nummer 3/7:

“Pas de wet van 28 maart 2023 aan met betrekking tot de uitoefening van politieke rechten door mensen in bewindvoering. Laat het huidig (verscholen) 15° uit art. 492/1, §1, lid 3 BW weg.

Als alternatief voorstel: voeg indien nodig een nieuw artikel toe met betrekking tot het rechterlijk onderzoek hierover, met een dubbele verplichting als waarborg. Neem de rechterlijke interpellatie en het antwoord van de “eventueel te beschermen persoon” expliciet op in het “proces-verbaal van verhoor” (art. 1245 §2 Ger.W.) en noem dat in mensentaal ook meteen een “verslag van bezoek”.

Neem daarenboven de verplichting op om die per hypothese uitgesproken “politieke” onbekwaamheid uitdrukkelijk en omstandig te motiveren.”

Enkel door die extra - verplichtingen omtrent vorm en inhoud in te bouwen als voorwaarden van die eventuele rechterlijke beslissing, kan het besluit doordacht en voldragen zijn.

Dat is nu sinds 1 oktober 2023 zeker niet het geval.

Niet alleen wordt het stemrecht in de checklist zonder motivering afgevinkt, tot overmaat van ramp voegen sommige vrederechters die onbekwaamheid zelfs (a) ambtshalve (!) en (b) zonder enige interpellatie (!!) toe bij ‘beschermde personen’ voor wie de familie bewust die ‘optie’ niet ingevuld had bij het inleidend verzoekschrift (van het model via het CRBP - ‘Centraal Register van Bescherming van de Personen’).

Dat gebeurde vroeger ook al, maar wordt nu nog gefaciliteerd door de nieuwe wet: in feite wordt de niet-motivering van de vrederechter hier gelegitimiseerd.

Dit is een ontstellende achteruitgang, die daarenboven met volledig misprijzen voor het middenveld beslist werd: zelfs de schijn van een raadpleging werd niet opgehouden.

Het zou onaanvaardbaar zijn die problematiek over de beide verkiezingsdagen van 2024 te tillen. Ondertussen is het kwaad geschied.

Onze burgers met een handicap werden met de eerste ‘sneltreinwet’ van 2023 voor een voldongen feit gesteld. Geen tweede keer voor de twee verkiezingsdagen van 2024 !!

Het advies van de NHRPH is niet mis te verstaan: het is - terecht - letterlijk een ‘eis’.

Hier moet dringend aan gewerkt worden, want…. zoals ik ook al m’n Law Blog van 20 01 2024 ‘Rechts(on)zekerheid of stemzekerheid?’ besloot: “om zowel de Talmoed als filosofe Alicja Gescinska (met dank ook aan Joël De Ceulaer voor het interview) te parafraseren: ‘wie één stem redt, redt het stemrecht’ !

Extra Leestip:

Op de eerste dag van deze lente van 2024 wordt in het Vlaams Parlement het boek ‘Recht op grijs’ voorgesteld, met ook mijn bijdrage over bewindvoering. Al is dit vooral federale materie…

STUDIEDAG  donderdag 21 maart om 10:30 – Brussel, Vlaams Parlement

Met Jean-Pierre Baeyens (Cultuurvuur), Dominique Verté (VUB), Ruth Soenen (Simply Community), Jonas Lefevere (UAntwerpen),

& politici:

Veerle Geerinckx (N-VA),

Irina De Knop (Open VLD),

Els Van Hoof (CD&V),

Lise Vandecasteele (PVDA),

Ludwig Vandenhove (Vooruit),

Jeremie Vaneeckhout (Groen),

& Johan Leman (initiatief ORC).

ORGANISATIE

Coalitie Ouderenrechten met Cultuurvuur vzw, ABVV-senioren, Brussels Ouderenplatform, Foyer vzw, Grijze Geuzen, GroenPlus, Home-info, Kom op tegen Kanker, S-plus, Vief vzw, Zij-kant, de Vereniging van Dienstencentra en Sociaal Werk Actie Netwerk (SWAN).

INSCHRIJVEN

vóór 13 maart via https://forms.gle/guppLC6P7fNA6YNAA

Deelname: 32 euro (boek inbegrepen) op rekening BE32 5230 8074 5202 van SWAN.

Meer informatie via robert.crivit@telenet.be of 0468 13 11 73.