Het vanmiddag uitgesproken arrest van het Antwerpse hof van beroep zal met arendsogen gelezen en herlezen worden. Niet alleen door de direct betrokkenen, Yves Desmet, de opiniërend hoofdredacteur van De Morgen en mevrouw Schoeters, de echtgenote van Yves Liégeois (nu advocaat-generaal bij het Antwerps parket-generaal), maar door al wie met gesproken of geschreven opiniëring omgaat.

Vooreerst het opvallendste nieuws: de veroordeling door de Mechelse rechtbank van eerste aanleg van Yves Desmet wordt nu te niet gedaan want de schade-eis van mevrouw Liégeois-Schoeters wordt afgewezen.

Op 15 januari 2013 was Yves Desmet veroordeeld tot 1€ morele schadevergoeding (op de gevorderde €19.000) voor het leed dat de echtgenote van de toenmalige procureur-generaal zou geleden hebben naar aanleiding van een commentaarstuk van Yves Desmet in De Morgen van 12 januari 2012 (link hier) en diens uitlatingen tijdens de ATV-uitzending ‘Wakker op Zondag’ van 15 januari 2012.

Het debat betrof de Afkoopwet (uitgebreide minnelijke schikking in strafzaken, ook voor grote fraude) en de zgn “Diamantoorlog” binnen het Antwerpse parket, in het bijzonder in de pers gekomen naar aanleiding van de huiszoeking bij fiscaal substituut Peter Van Calster en gedetacheerd fiscaal ambtenaar Gerda Vervecken (zie daarover haar interview in De Tijd van 13 01 2012 ‘Huiszoekingen doe je bij criminelen’ - link hier).

Yves Desmet rakelde in zijn opinie in ‘De Gedachte’ van De Morgen ook even het cultureel uitstapje op van Antwerpse rechters in de Indiase Jaïn-tempel (link Panorama VRT hier) maar verwees vooral naar het standpunt van de procureur-generaal in verband met een cultuur van sociale fraude die volgens diens Mercuriale van 2011  “het einde van de democratie inluidde”. Desmet berekende de verhoudingen en schatte een jaarverlies aan vennootschapsbelastingen via de diamantfraude gelijk aan het bedrag van “alle frauduleuze leefloners gedurende drie jaar”. Hij besloot: “Je zou het haast een ‘schijn van partijdigheid kunnen noemen. Of, mocht het woord niet zo oudmodisch klinken, pure klassenjustitie”.

De Mechelse rechtbank achtte de publicatie in De Morgen “foutief uit het oogpunt van objectieve berichtgeving”. De rechtbank oordeelde dat de goede naam en faam van de procureur-generaal (en bij uitbreiding diens directe omgeving) aangetast werd door “termen waarmee een indruk van corruptie of partijdigheid werden gewekt”.

Het Mechels vonnis (dat per abuis gedateerd is op 15 januari... 2015) meent dat die burgerlijke veroordeling tot 1€ “geenszins de vrijheid van meningsuiting van wie dan ook beperkt”.

Dàt is nu het cruciaal verschil met het vandaag in Antwerpen in beroep uitgesproken arrest dat in een van de eerste sleutelzinnen bevestigt dat daarmee de persvrijheid wel degelijk in het gedrang kwam.

Het Antwerpse hof bevestigt immers dat het opleggen van een schadevergoeding wel degelijk een beperking van de vrije meningsuiting betekent en dus een ‘chilling effect’ creëert.

Het hof herinnert er verder in de slotpassage aan dat Yves Desmet met zijn opinie een aangelegenheid van groot maatschappelijk belang aankaartte.

Wanneer het hof tevens vaststelt dat mevrouw Liégeois-Schoeters slechts zijdelings schade opliep door reacties van het publiek, weegt het hof haar persoonlijk belang af tegenover de bescherming van het maatschappelijk belang van de vrije meningsuiting. Ook het inwilligen van een schadevergoeding van 1€ zou dan volgens het hof te verregaand zijn en disproportioneel ten opzichte van een recht dat het algemeen belang betreft.

Op de voorlezing van het arrest vanmiddag afgaand, mankeert de beoordeling zeker niet aan veel voorzichtige nuances. Het arrest neemt frequent tekstueel de principes en rechtspraak van het Mensenrechtenhof over die door de raadsman van Yves Desmet, meester Geert Glas op 17 februari jl. uitvoerig bepleit werden.

Zo herhaalt het hof dat de persvrijheid er zich tegen verzet dat opiniëring aan een “waarheidsproef” onderworpen zou worden.

Maar dat blijkt dan erg relatief, want volgens het hof kan het criterium van waarheidsgetrouwheid ook getoetst worden aan waardeoordelen. Het hof onderzoek vervolgens of Desmet de (feitelijke) basis van zijn mening ook onderzocht heeft zoals een zorgvuldig journalist dat zou doen.

Zo wordt het Desmet tegengeworpen dat Yves Liégeois geen kans kreeg toelichting te geven. Het hof verwijst ook naar persberichten die een andere versie gaven van de zgn. Diamantoorlog, waaronder het standpunt van Annemie Turtelboom, de toenmalige minister van justitie, en het onderzoek van de Hoge Raad voor de Justitie.

Het hof besluit vervolgens wel degelijk tot een onzorgvuldigheid van Yves Desmet die “de feiten die zijn mening zouden ondersteunen onvoldoende onderzocht heeft op hun waarheidsgehalte”.

Wel wordt dus aan die (burgerlijke, en niet strafrechtelijke) onzorgvuldigheid geen concrete sanctie gekoppeld, om de uitoefening van de vrije meningsuiting niet te beperken.

Het moge dan al een opluchting zijn voor de vrije pers dat geen sanctie viel en het wel zeer discutabel vonnis in eerste aanleg juridisch geen stand hield (zie de opinie van Leo Neels van 16 01 2013 op Knack.be - link hier), toch roept dit arrest nieuwe vragen op. Het kan immers tot kringredeneringen leiden.

Onder voorbehoud van grondige studie van dit arrest dat in ieder geval de annalen van de Belgische rechtspraak ingaat, lijkt het er zelfs op dat indien Yves Liégeois als “rechtstreeks” betrokkenen de eis tot schadevergoeding gesteld had, die minstens standgehouden zou hebben.

Niets is dan wat het lijkt: de technische winnaar heeft veel van een verliezer weg in de motivering van de “onzorgvuldigheid”. Je kan dus in zekere zin van een overwinning van de persvrijheid spreken, maar een Pyrrusoverwinning voor de opiniërend hoofdredacteur van De Morgen.

Het fundamenteel punt dat Yves Desmet maakte in zijn verdediging tegenover de schadeclaim lijkt wel met een wijde boog ondergraven.

Zo komt het wat vreemd over dat wie deelneemt aan een televisiedebat over publieke personen en beleid, die personen eerst nog eens zou moeten bevragen (voor zover dat in de uitzending zelf niet zou gebeuren). Hier dreigt weer verwarring tussen opiniëring en onderzoeksjournalistiek, zoals in het eerste vonnis.

De procureur-generaal had via – wijd bekritiseerde – Mercuriales overigens zelf voor het publiek debat gekozen. Zo schreef hij bv. ook een recht op antwoord naar de Liga voor de Mensenrechten toen die hem de ‘Big Brother Award’ toekende voor zijn standpunt in verband met DNA-afname voor kinderen.

Er lijkt ook een probleem met de timing als Yves Desmet in januari 2012 moest rekening houden met (voorzienbare ?) latere verklaringen van de minister van justitie en het onderzoek van de HRJ dat pas op 27 maart 2012 gepubliceerd werd. Daarenboven drukt de minister van justitie per definitie ook maar haar (politieke) opinie uit en is het verregaand de HRJ tot ‘Waarheidscommissie’ te promoten: ook haar rapporten moeten het onderwerp van debat kunnen blijven. Dat zal misschien snel blijken, bv. in de zaak Jonathan Jacob, met opnieuw Yves Liégeois in een sleutelrol. Maar het HRJ rapport over “Diamantgate” waar het hof zich vandaag op steunde noemde BBI -directeur Karel Anthonissen  ondertussen “één van de gekste rapporten die ik ooit gezien heb” (De Standaard 12 05 2012): ook een opinie dus.

In ieder geval heeft het arrest grenzen getrokken omheen de zorgvuldigheid van opiniëring – indien al toch ook de vrijheid ervan. Een nieuw debat is dus geboren.

Nota: het voorgaande is een... opinie, gebaseerd op de voorlezing van het arrest en onder voorbehoud van studie van de tekst ervan zodra die beschikbaar gesteld wordt. Een mens kan niet voorzichtig genoeg meer zijn ;-)

Photo of the day:

Kleurrijk uitzicht van de zittingszaal van de tweede kamer van het hof van beroep, net voor de voorlezing van het arrest.

Quote of the day:

“Dat is een van de gekste verslagen die ik ooit gezien heb. Net omdat het bijna helemaal handelt over de persoonskenmerken van de protagonisten in de diamantoorlog, behalve over Liégeois, en niet over de kern van de zaak, namelijk hoe grote fraudezaken aan te pakken”

Karel Anthonissen, gewestelijk directeur BBI Gent in De Standaard van 12 05 2012 (p. 3 - link hier) over HRJ rapport van 27 03 2012 in verband met de zgn “Diamantoorlog” binnen het Antwerps parket.

Als uitsmijter geven we nog een citaat mee uit de Juristenkrant van 8 april jl.. Daar schrijft onderzoeksrechter Philippe Van Linthout over de hervormingsplannen “van het openbaar ministerie en de minister van justitie”:

“Met alle respect voor de taken van het openbaar ministerie en de personen die het achtbaar orgaan van de wet vertegenwoordigen, kan toch niet ontkend worden dat de magistraten van het openbaar ministerie – per definitie – niet onafhankelijk kunnen zijn. (...) Zij leunen ook dicht aan bij de uitvoerende macht, waar op grond van statistieken, doorlooptijden en beleidskeuzes de lijnen worden uitgezet. Niet steeds in het belang van de waarheidsvinding”.