Gisteravond was Marc Trévidic, legendarisch Frans onderzoeksrechter, gespecialiseerd in antiterrorisme te gast aan de ULB voor de voorstelling van zijn nieuwe boek ‘Qui a peur du petit méchant juge ?’ (link hier). Als moderator in de discussie achteraf kwam Damien Vandermeersch, advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie, tussen.

Die conferentie kwam net op tijd.

Binnen een maand spreekt de Antwerpse correctionele rechtbank zich uit in de zaak Sharia4Belgium. Gisteren verwees het Hof van Cassatie een arrest van het Antwerpse hof van beroep in een vermeend terrorismedossier naar de prullenbak.

En een dezer dagen spreekt het Grondwettelijk Hof zich uit over de grondwettigheid van de recentste wijzigingen aan het Strafwetboek (art. 140bis en 141 Sw) in verband met terrorisme: de zaak werd op 8 oktober gepleit.

De wet van 18 februari 2013 voerde onder meer wijzigingen in verband met de onrechtstreekse propaganda voor terrorisme of bv. Syriëstrijders.

Het is opmerkelijk dat dit verzoekschrift tot vernietiging van die bepalingen onder meer uitgaat van Rudy De Leeuw, zowel in zijn persoonlijke naam en als voorzitter van het ABVV – FGTB.

Het is even opmerkelijk dat datzelfde verzoekschrift zich steunt op citaten van de vanavond aanwezige topmagistraat van het parket-generaal van Cassatie, Damien Vandermeersch, die zich kritisch uitlaat over het risico van beteugeling van vrije meningsuiting en opinies:

“«La justice est invitée à intervenir de plus en plus tôt face au phénomène terroriste ; son intervention est conçue de plus en plus comme devant permettre de prévenir la réalisation d’actes terroristes ; elle est alors appelée à se prononcer sur l’évaluation de la menace terroriste et même sur les mesures préventives à prendre.(...) Or ne convient-il pas de s’assurer (et c’est le rôle tant du législateur que du magistrat) que ne peuvent être poursuivis sous l’incrimination de terrorisme de simples idées ou des projets non suffisamment concrétisés ou encore des actes même illégaux ne présentant pas la gravité suffisante : toute action contestataire ou rebelle ne peut se voir qualifier de terrorisme”.

Damien Vandermeersch liet zich uitgerekend één jaar en een dag geleden ook al opmerken door zijn kritiek in De Tijd (17 12 2013- link hier) op de Afkoopwet (die door minister Geens niet gewijzigd zal worden). Volgens (ook) Vandermeersch is dat voor rijken een methode om aan justitie te ontsnappen, terwijl gevangenisstraf de armen “als een zweep in het gezicht treft”.

Trévidic werd al op zijn 25ste onderzoeksrechter en kan terugblikken op een lange, (blijkbaar bewust) gemediatiseerde carrière.

Hij was voorzitter van de vereniging van onderzoeksrechters onder het presidentschap van Sarkozy, die – in de woorden van Trévidic – “op de golven van het populisme surfte om de afschaffing van de onderzoeksrechter voor te stellen”.

70% van de Fransen wou dat niet, al werd de onderzoeksrechter steeds vaker de “rode rechter genoemd”. Zonder de onafhankelijke tussenkomst van de onderzoeksrechter zou ex-president Chirac nooit veroordeeld geweest zijn, noch veel andere politici.

Trévidic schetste een historisch overzicht van de figuur van de onderzoeksrechter. Na de Fanse Revolutie was die eigenlijk maar de “directeur du jury d’accusation”: net zoals nu nog in het Angelsaksisch model een jury beslist over vervolging of niet.

Volgens Trévidic is niet de onderzoeksrechter de grootste juridische vondst van Napoleon, maar het parket: die functioneerde toen als ‘officier de sûreté’. Dat klinkt nu eigenlijk niet echt geruststellend.

In 1808 wou Cambacerès wou niet alles in handen van het parket geven: wie vervolgt mag niet onderzoeken. “Il fabrique son gateau et l’emmène au procès” is in dat verlengde de symbooltaal van Trévidic. Een taart kan er verrukkelijk uit zien, maar je moet op het einde van een strafonderzoek vooral weten hoe die mooit taart samengesteld werd: waren de producten wel vers, waren ze wel toegelaten ... de laatste dagen weten we er wel wat van hier in België.

Trévidic nuanceerde ook de euforie van Balzac over de onderzoeksrechter: “Rien ne l’arrête, rien ne lui commande”. Nochtans blijkt de onderzoeksrechter van Balzac een bange rechter en een carrièrejager: ‘l’ambition engendre une complaisance envers le pouvoir”. Trevicid wees op de gevaren waarbij de derde macht aanschurkt bij de andere machten, op recepties, met kleine complmentjes en hol eerbetoon.

Vandaag blijkt de macht van de onderzoeksrechter in Frankrijk even zo ondergraven als in bij ons, want ze hebben geen inspraak over het aantal speurders dat op een zaak wordt gezet: “Donc aucune gestion des ressources. Vous n’êtes pas une force de frappe à vous seul”.

Aan de hand van tal van bekende Franse rechtszaken duidde Trévidic ook het nieuwe onafhankelijkheidsgevoelen bij de Franse onderzoeksrechters sinds de hervorming van 1959: “presque 30 ans pour découvrir l’indépendance. Si l’indépendance est un virus, c’était une periode d’incubation” – verwijzend naar de eerste grote politieke strafonderzoeken van de 80-er jaren, met o.a. onderzoeksrechter Eva Joly in de affaire Elf en de ondertussen overleden onderzoeksrechter Thierry Jean-Pierre – beiden later euro-parlementsleden voor strijdige fracties.

Als het over witteboord-crimi gaat bleken Trévidic en Vandermeersch het innig eens: “Le vrai laxisme est dans le domaine économique et financier”.

Voor de rol van onderzoeksjournalisten heeft hij meer begrip: “des méthodes pas orthodoxes mais de bonne guerre”.

De politieke druk is duidelijk aanwezig bij politiek gevoelige dossiers, waarbij de onderzoeksrechter zich totaal onafhankelijk opstelt: ““Pour les politiques, tout est politique”.

Voor Trévidic is de keuze duidelijk: ofwel voor een onafhankelijk “onderzoeksrechter” (met een eigen pool aan politiepersoneel zoals François Hollande beloofde) of “le juge tamponneur”, een rechter die in de marge nog wat stempels mag zetten – de “rechter van het onderzoek”.

Heel zijn boodschap – en waarschuwing – zat in zijn slotwoord: “c’est une vraie philosopie de mettre quelqu’un d’indépendant au coeur de l’enquête”.

Inderdaad. En effet. Merci Marc Trédivic.